Το δράμα που οι κλασσικοί συγγραφείς έχουν δημιουργήσει και που μιλάει στην ψυχή του ανθρώπου από τη μια εποχή στην άλλη, περιγράφει πως ο έρως μπορεί να αρπάξει τους ανθρώπους και να τους εκσφενδονίσει από ύψη σε βάθη. Περιγράφει δηλαδή το στοιχείο της ανθρώπινης ζωής που αποκαλούμε τραγικό.
Ο σύγχρονος άνθρωπος τείνει να θεωρεί την τραγωδία της ανθρώπινης ζωής μια κατάσταση αρνητική, που η επιστημονική εποχή μας έχει υπερβεί, ή που πρέπει να υπερβεί όσο γίνεται συντομότερα. Αλλά το να θεωρεί κανείς το τραγικό στοιχείο σαν κάτι απλά αρνητικό αποτελεί τραγική παρεξήγηση. Γιατί το τραγικό στοιχείο όχι μόνο δεν είναι κάτι αρνητικό, αλλά βαθαίνει και εξευγενίζει την ερωτική εμπειρία. Η κατάλληλη εκτίμηση του τραγικού στοιχείου, όχι μόνο μας βοηθάει να αποφύγουμε κάποιες ανόητες υπεραπλουστεύσεις στη ζωή, αλλά μπορεί να μας προστατεύει και από τον κίνδυνο της αγοραιοποιήσεως του έρωτα.
Το τραγικό στοιχείο είναι η προσωπική διαπίστωση ότι ο έρως φέρνει όχι μόνο χαρά αλλά και οδύνη. Γεγονός που ήταν πάντα γνωστό στην ανθρώπινη ιστορία και που η εποχή μας έχει επιτύχει το καταπληκτικό κατόρθωμα να το ξεχνάει. Να ξεχνάει δηλαδή ότι ο έρως έχει τη δύναμη να οδηγεί τους ανθρώπους σε καταστάσεις που μπορεί να είναι τραυματικές όχι μόνο γι' αυτούς τους ίδιους αλλά και για άλλους. Φτάνει να σκεφθούμε την Ελένη και τον Πάρι, τον Τριστάνο και την Ιζόλδη που είναι μυθικές παρουσιάσεις ανεξάρτητα από το αν αναφέρονται σε ιστορικά πρόσωπα ή όχι, της δυνάμεως του έρωτα να αρπάζει τον άνθρωπο για να τον παραδώσει σ' έναν ανεμοστρόβιλο, που αψηφά και καταργεί τον λογικό έλεγχο. Δεν είναι τυχαίο που αυτοί οι μύθοι αναφέρονται ξανά και ξανά στην κλασσική φιλολογία και περνούν από γενιά σε γενιά, γιατί αυτές οι ιστορίες έρχονται από τα μυθικά βάθη της ανθρώπινης εμπειρίας και όταν αγνοούνται η συνέπεια είναι να φτωχαίνουν ο λόγος μας και τα γραψίματά μας για τον έρωτα.
Το τραγικό είναι έκφραση της διαστάσεως της αυτοσυνειδησίας του ανθρώπου που πλουτίζει τη ζωή του και της δίνει αξία και μεγαλείο. Έτσι το τραγικό όχι μόνο κάνει δυνατή τη γέννηση των πιό ανθρωπίνων συναισθημάτων, όπως το έλεος, η συμπάθεια για τον συνάνθρωπο και η κατανόηση, αλλά χωρίς αυτό ο έρως γίνεται γλυκερός, ανούσιος, αγοραίος και καταντάει ένα άρρωστο νήπιο που ποτέ δεν μεγαλώνει.
Βέβαια το τραγικό στοιχείο στην σύγχρονη εποχή, σε αντίθεση ίσως με την κλασσική, παρουσιάζει, είτε στο θέατρο, είτε στη λογοτεχνία μια εικόνα του κενού, της απουσίας οποιουδήποτε νοήματος στην ανθρώπινη ζωή. Δεν είναι αυτό που βλέπουμε στο έργο του O' Neill , The Iceman Cometh, ή απουσία οποιουδήποτε μεγαλείου στον άνθρωπο και τοWaiting for Godot του Becket δεν είναι συγκλονιστική παρουσίαση του κενού που υπάρχει στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου;
Αλλά αυτά τα έργα παρουσιάζοντας δήθεν την έλλειψη μεγαλείου στον άνθρωπο και στις πράξεις του, κάνουν κάτι πολύ περισσότερο. Αντιμετωπίζουν αυτό που είναι τραγικό στις μέρες μας, δηλαδή την πλήρη σύγχυση, η φτήνεια, την ασάφεια, την έλλειψη ηθικών κριτηρίων και την ανικανότητα του ανθρώπου να ενεργήσει σαν συνέπεια όλων αυτών, ή στην περίπτωση τουWho's afraid of Virginia Woolf?, τον φόβο που μπορεί να αισθάνεται για την τρυφερότητα του, που τον παραλύει. Είναι αλήθεια πως αυτό που βλέπουμε στο The Iceman Cometh, είναι το ότι το μεγαλείο έχει εγκαταλείψει τον άνθρωπο, αλλά αυτό προϋποθέτει μεγαλείο, αίγλη και νόημα.
Κανείς δεν εσκέπτετο να υπενθυμίσει στο ακροατήριο μιας τραγωδίας στην αρχαία Αθήνα, ότι έχει κάποιο νόημα το γεγονός ότι ο Ορέστης σκοτώνει τη μητέρα του. Αλλά η γυναίκα του Willy Looman στο Death of a Salesman ικετεύει "πρέπει να δοθεί προσοχή" και είχε δίκιο. Η καταστροφή ενός ανθρώπου σημαίνει κάτι, έστω και αν αυτός είναι ένας περιπλανώμενος εμποράκος. Στις μέρες μας χρειάζεται να εξηγούμε στο ακροατήριο γιατί είχε νόημα το γεγονός ότι ο Ορέστης σκότωσε τη μητέρα του. Γιατί εμείς δεν έχουμε μάθει ότι ένα τέτοιος σκοτωμός είναι μια υπόθεση που απαιτεί τρομερό αγώνα με τις Ερινύες και ύστερα μια κρίση για την ενοχή, την ευθύνη και τη συγνώμη, αλλά ότι είναι μια εκδραμάτιση του ψυχολογικού αντι - Οιδιποδιακού μηχανισμού, που για μια στιγμή ξέφυγε τον έλεγχο. Είναι πολύ σημαντικά τα λογοτεχνικά θεατρικά και εικαστικά έργα της εποχής μας, που υπογραμμίζουν το τρομερό νόημα που έχει το γεγονός, ότι δεν υπάρχει νόημα. Το πιο τραγικό γεγονός απ' όλα είναι η κυρίαρχη στην εποχή μας στάση που αντιμετωπίζει με ένα "δεν πειράζει" οτιδήποτε, που δικαιολογεί έγκλημα, οποιαδήποτε ανευθυνότητα και που θεωρεί κάθε απόπειρα περιορισμού της αυθαιρεσίας ενέργεια που στρέφεται κατά της ελευθερίας του λαού. Η έσχατη τραγική κατάσταση με έναν αρνητικό τρόπο είναι η απάθεια, η ψυχρή αταραξία που αρνείται να δεχθεί το γνήσια τραγικό.
Πολλά έργα της σύγχρονης τέχνης αποκαλύπτουν το πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου με την αγάπη και με την ανικανότητά του να προβεί σε σημαντικές ενέργειες. Ας πάρουμε σαν παράδειγμα την αντίφαση στην πράξη, όπως παρουσιάζεται τόσο ζωντανά στο Waiting for Godot. Λέει το ένα από τα πρόσωπα του έργου ¨Πάμε" και οι σκηνοθετικές οδηγίες λένε ¨Δεν κινούνται". Δεν θα μπορούσε να γίνει καλύτερη σκιαγράφηση του προβλήματος του σύγχρονου ανθρώπου σχετικά με την ανικανότητά του να προβεί σε σημαντικές ενέργειες. Περιμένουν τον Godot αλλά σ' αυτή την αναμονή υπάρχει προσδοκία. Αυτή η ίδια η αναμονή εκφράζει ελπίδα και πίστη. Και περιμένουν μαζί. Ή ας πάρουμε την πεισματική άρνηση της αγάπης στον άγριο πόλεμο των συζύγων στο Who's Afraid of Virginia Woolf?. Αυτή η παρουσίαση της ανικανότητας των ανθρώπων να δεχθούν και να προσφέρουν αγάπη και τρυφερότητα διαθέτουν, δείχνει πιο ζωντανά και πειστικά από πολλές επιστημονικές έρευνες, ποιο είναι το πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου με τον έρωτα.
Απόσπασμα από το βιβλίο του π. Φιλόθεου Φάρου - Έρωτος φύσις εκδ. Αρμός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου