Το τραγούδι είχε την δική του ιστορία - Τραγούδια των Βαλκανίων

Bella ciao

Στις 10 Ιουλίου του 1943, ξεκίνησε η απόβαση των Συμμάχων στη Σικελία. Μια κακοοργανωμένη επιχείρηση ενάντια σε υπέρτερες δυνάμεις, που ωστόσο αιφνιδίασε τον Άξονα και πέτυχε τους στόχους της: η απόβαση ολοκληρώθηκε παρά τις αντιξοότητες και η προέλαση των Συμμάχων προς Βορρά αποσταθεροποίησε το καθεστώς Μουσολίνι κι έφερε την ανατροπή του από τον Μπαντόλιο και τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στις 3 Σεπτεμβρίου.

Ο διαμελισμός της Ιταλίας που ακολούθησε την εισβολή και την ανατροπή του Μουσολίνι οδήγησε στην ανάπτυξη ισχυρού αντάρτικου κινήματος στον γερμανοκρατούμενο —από τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και μέχρι τον Μάιο του 1945— ιταλικό Βορρά.

Εμβληματικό —και παγκοσμίως γνωστό— τραγούδι του ιταλικού αντάρτικου είναι το Bella Ciao. Ο στιχουργός είναι ανώνυμος ενώ η μελωδία ανήκει σε ένα παλαιότερο λαϊκό τραγούδι της υπαίθρου. Ιδού η πρώτη ηχογράφηση του αυθεντικού Bella Ciao το 1962. Η Giovanna Daffini, αγρότισσα από τα παιδικά της χρόνια στην περιοχή του Πάδου, τραγουδά σε ηλικία 49 ετών το Alla mattina appena alzata in risaia mi tocca andar…  — το πρωί, μόλις ξυπνώ, πρέπει να πάω στα χωράφια με το ρύζι… Η ηχογράφηση έγινε από τους εθνομουσικολόγους Gianni Bosio και Roberto Leydi.

Το 2008, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Repubblica ένα άρθρο που διερευνούσε το ενδεχόμενο το τραγούδι να έχει προέλευση γίντις. Έχει ενδιαφέρον ότι η υπόθεση αυτή ξεκίνησε από έναν μηχανικό, ονόματι Fausto Giovannardi που μια μέρα έτυχε να οδηγεί και να ακούει το CD “Klezmer – Yiddish swing music” και συνέλαβε τον εαυτό του να τραγουδά ασυναίσθητα πάνω στη μουσική κάποιου κομματιού το Bella Ciao. Ωραία ιστορία, και οι μελωδίες όντως έχουν κοινά στοιχεία — πλην όμως η εκδοχή της καταγωγής του παρτιζάνικου τραγουδιού από ένα δημώδες άσμα της αγροτικής εργασίας από την περιοχή της Βόρειας Ιταλίας, με ολόιδια δομή και μουσική, φαντάζει πολύ πιο πιθανή.

Και ως αντάρτικο τραγούδι, το Bella Ciao διατηρεί πολλά χαρακτηριστικά του δημώδους στην αρχιτεκτονική του: την κυκλική δομή, το πέρασμα από τη μια στροφή στην άλλη με επανάληψη λέξεων ή εικόνων, το μοτίβο του θανάτου και της ταφής, το μοτίβο της σκιάς, το φυσικό στοιχείο (λουλούδι) ως οιονεί μετενσάρκωση / τεκμήριο μνήμης, τους διαβάτες ως «χορό» του δράματος κ.ά.

↭

Ederlezi

Το Εντερλέζι είναι ένα δημοφιλές παραδοσιακό λαϊκό τραγούδι της μειονότητας των Ρομά στα Βαλκάνια.

Το τραγούδι πήρε το όνομά του από το Εντερλέζι, μια γιορτή για την άνοιξη, ξεχωριστής σημασίας για τους τσιγγάνους Ρομά στα Βαλκάνια (και σε άλλα μέρη του κόσμου). Αυτή η γιορτή γιορτάζει την επιστροφή της άνοιξης. Ederlezi είναι το όνομα τσιγγάνων για τη σερβική και βουλγαρική γιορτή του Αγίου Γεωργίου που γιορτάζεται στις 6 Μαΐου (αφού στις περισσότερες σλαβικές χώρες εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το παλαιό ημερολόγιο ή, με το νέο ημερολόγιο, στις 23 Απριλίου). Οι διάφορες βαλκανικές λέξεις (Herdeljez, Erdelezi) είναι παραλλαγές της τουρκικής Hıdırellez, γιορτή που σηματοδοτεί την αρχή της άνοιξης, η οποία εμφανίζεται περίπου 40 ημέρες μετά την εαρινή ισημερία.

Το πρώην Γιουγκοσλαβικό ροκ συγκρότημα Bijelo Dugme κυκλοφόρησε μια διασκευή του τραγουδιού στα σερβοκροατικά χρησιμοποιώντας την ίδια μελωδία, αλλά με πολύ διαφορετικούς στίχους και με τίτλο "Đurđevdan je a ja nisam s onom koju volim" που χρησιμοποιήθηκε το 1988 στο άλμπουμ τους Τσιριμπιριμπέλα (Ćiribiribela). Υπάρχει επίσης μια άλλη εκδοχή του τραγουδιού από τους Κρόκε. Το τραγούδι έγινε διάσημο όταν χρησιμοποιήθηκε στην ταινία Ο καιρός των Τσιγγάνων, του Εμίρ Κουστουρίτσα, με την εκδοχή του Γκόραν Μπρέγκοβιτς (με τον τίτλο Ederlezi (Scena Djurdjevdana Na Rijeci)). Το τραγούδι ακούγεται επίσης στην ταινία Μποράτ, ταινία που αναφερόταν στο Καζακστάν αν και δεν έχει καμία σχέση με την αυθεντική μουσική του Καζακστάν και είχε τον ίδιο ακριβώς τίτλο. Το κείμενο μέσα στις παρενθέσεις, σημαίνει, στη σερβική γλώσσα, "Η σκηνή του "Τζούρτζεβνταν" στις όχθες του ποταμού" και αναφέρεται στη σκηνή του γιορτασμού "Τζούρτζεβνταν" στο ποτάμι. Στην ταινία Μποράτ δεν υπάρχει αντίστοιχη σκηνή αλλά ο τίτλος του τραγουδιού (και η περιγραφή) δόθηκε από το άλμπουμ της ταινίας του Κουστουρίτσα.^[1] Και στα δύο άλμπουμ το τραγούδι αποδόθηκε στον Γκόραν Μπρέγκοβιτς αν και δεν είναι ούτε ο συνθέτης ούτε ο τραγουδιστής αλλά ο ενορχηστρωτής του τραγουδιού. Ο Μπρέγκοβιτς δισκογράφησε και μία εκδοχή στα πολωνικά, με τίτλο "Nie ma, nie ma ciebie», με την πολωνέζα τραγουδίστρια Κάγια.

Το τραγούδι κυκλοφόρησε και με ελληνικούς στίχους, με τίτλο "Του Αϊ Γιώργη", από τον Μπρέγκοβιτς και την Άλκηστη Πρωτοψάλτη το 1991. Τους ελληνικούς στίχους έγραψε η Λίνα Νικολακοπούλου.

Το βουλγαρικό γκρουπ "Κούκου Μπαντ", με τραγουδιστή τον Σλάβι Τριφόνοφ κυκλοφόρησε το τραγούδι σε διάφορα άλμπουμ με όλες τις βουλγαρικές παραλλαγές ("Гергьовден", Γκιεργόβντεν, η ημέρα του Αγίου Γεωργίου), σε Σερβο-Βουλγαρικούς στίχους ("Свети Георги», Σβέτι Γκεόργκι, Αγ. Γεώργιος) και Ρομά-Σερβο-Βουλγαρικούς στίχους ("Erdelezi", Εντερλέζι).

↭

Το τραγούδι του νεκρού αδερφού

Το τραγούδι του νεκρού αδερφού, γνωστό και σαν της Αρετής το τραγούδι, μαζί με το Γεφύρι της Άρτας είναι τα πιό αγαπητά, τα πιο βαλκανικά, σωστότερα παν - βαλκανικά αφηγηματικά τραγούδια. Ένας μεγεθυντικός καθρέφτης του κοινού πολιτισμού λαών που τόσες διαφορές τους χωρίζουν. Πολλές επιστημονικές συζητήσεις έχουν γίνει σχετικά με την αρχική του κοιτίδα αλλά και για τα πολυσήμαντα μυθολογικά στοιχεία και τις ιδέες που περιέχει, τη δύναμη του όρκου, του θρήνου και της κατάρας την επιστροφή του νεκρού, τα πουλιά που μιλούν και κυρίως τις αντιλήψεις για τον ξενιτεμό και τη ζωή στα άγνωστα ξένα, έννοια που συγχέεται με το θάνατο. Όλα είναι θέματα που αντανακλούν την κοινή μοίρα των λαών που το αγάπησαν και το τραγούδησαν. Γνωστός και σε μορφή παραμυθιού, ο μύθος του τραγουδιού έχει εμπνεύσει πολλούς έλληνες, βαλκάνιους και ευρωπαίους λογοτέχνες επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι αποτελεί κορυφαίο επίτευγμα της λαϊκής ποιητικής δημιουργίας.

1. Ελλάδα - Ήπειρος Μάνα με τους εννιά σου γιους 

2. Βουλγαρία Λαζάρ και Πετκάνα 

3. Σερβία Γιοβάν και Γελίτσα

4. Αλβανία Κωνσταντής και Δονίνα

↭

Από ξένο τόπο

Η Βουλγάρα κινηματογραφίστρια  Αντέλα Πέεβα με τίτλο "ΤΙΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ;" 

Το τραγούδι για το οποίο γυρίστηκε η ταινία είναι το "Από ξένο τόπο".

Η Πέεβα αποφάσισε τότε να επισκεφτεί  τις βαλκανικές χώρες αναζητώντας την προέλευση ενός τραγουδιού γνωστού και αγαπητού σε αυτές.

Από την Κωνσταντινούπολη ήρθε στην Ελλάδα στην Μυτιλήνη και μετά πήγε στην Αλβανία στην Κορυτσά , την Βοσνία και Ερζεγοβίνη στο Σεράγιεβο, την FUROM  στα Σκόπια, την Σερβία στο Vranje, και τελικά επέστρεψε στην πατρίδα της την Βουλγαρία  στην περιοχή της Στράντζα.

Μίλησε με μουσικούς και όλοι τους θεωρούσαν πως το τραγούδι προέρχεται από την δική τους χώρα.

Οι περισσότεροι ήσαν ήπια ή απόλυτα απορριπτικοί όταν τους έλεγε ότι σε κάποια γειτονική τους χώρα ισχυρίζονται πως το τραγούδι είναι δικό τους, με ποιο ακραία την αντίδραση ενός Βούλγαρου ακορντεονίστα που απείλησε πως θα κρεμάσει  από ένα δέντρο όποιον αμφισβητήσει την βουλγάρικη προέλευση του τραγουδιού!

Άκουσε το τραγούδι στην Τουρκία ακόμα και σαν στρατιωτικό εμβατήριο, στην Βοσνία σαν θρησκευτικό μουσουλμανικό τραγούδι, ενώ στα Σκόπια οι μουσουλμάνοι το θεωρούν ότι οι Βόσνιοι το μετέτρεψαν σε τραγούδι για τoν πόλεμο των τζιχαντιστών, ενώ είναι βέβαιοι  πως γράφτηκε  για μια όμορφη γυναίκα την Patsa από το Drenovtsi ! Βάζοντας να ακούσουν  οι Σέρβοι την βοσνιακή εκδοχή αντιμετώπισε αμέσως εχθρικότατα και η συγκέντρωση στο κέντρο που βρισκόταν διαλύθηκε!

Εξίσου έντονος ήταν και ο εθνικισμός στην χώρα της  με απειλές νεαρών κατά τσιγγάνων και Τούρκων. Η  ταινία τελειώνει  με την  εικόνα ενός πανηγυριού και μιας στρατιωτικής παρέλασης που καταλήγει σε μια φωτιά στους θάμνους,  μια εξαιρετική μεταφορά πως το μίσος μεταξύ των εθνών είναι σαν μια ανεξέλεγκτη πυρκαγιά.

Το ντοκιμαντέρ μπορείτε να το παρακολουθήσετε εδώ.

Οι γνωστότερες ελληνικές εκδοχές του τραγουδιού είναι της Γλυκερίας και της Αρετή Κετιμέ.

Ωστόσο πιο συγκεκριμένες έρευνες δείχνουν ότι η προέλευσή του είναι μικρασιάτικη και η πιο παλιά ηχογράφηση είναι από τον Εβραίο Ασκενάζι klezmer κλαρινετίστα Naftule Brandwein το 1922 στις ΗΠΑ με τίτλο  "Der Terk In America"